به مناسبت سی‌اُمین سالیاد شهادت شهید وحدت ملی افغانستان، استاد عبدالعلی مزاری و یاران صدیقش، همایشی باشکوه از سوی مردم در شهر دوسلدورف آلمان روز نهم مارچ ۲۰۲۵ برگزار شد. این برنامه با حضور شخصیت‌های علمی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی از داخل و خارج کشور، در دو بخش برگزار گردید: بخش اول شامل سخنرانی، ارائه مقاله و سرود؛ و بخش دوم میزگرد تخصصی تحت عنوان «مزاری؛ چرایی و چگونگی عدالت اجتماعی».
بخش اول: سخنرانی، مقاله و سرود
برنامه با حضور چهره‌های برجسته‌ای چون:
• دکتر مایک سمپل، معاون سابق اتحادیه اروپا در امور افغانستان
• دکتر عباس بصیر، وزیر سابق تحصیلات عالی افغانستان
• دکتر سردار محمد رحیمی، پژوهشگر دانشگاه اینالکو پاریس
• خانم زکیه محقق، فعال حقوق زن
• دکتر حسین یاسا، عضو هیئت رهبری مجمع فدرال‌خواهان افغانستان
در آغاز، دکتر عباس بصیر نماینده ستاد مردمی برگزاری سالیاد شهید مزاری در دوسلدورف، با تاکید بر جایگاه برجسته مزاری در قلب محرومان افغانستان گفت:
شهید مزاری به‌عنوان رهبر عدالت‌خواه و وحدت‌طلب، نه‌تنها مردم هزاره، بلکه همه ملیت‌های ستم‌دیده افغانستان را نمایندگی می‌کرد. وی با تأسیس حزب وحدت اسلامی، اقشار مختلف جامعه را حول محور عدالت اجتماعی گرد آورد.
بصیر در تحلیل میراث سیاسی مزاری، به ویژگی‌هایی چون نفی انحصار قومی، به‌رسمیت‌شناسی تنوع اجتماعی، مشارکت معنادار اقوام در ساختار قدرت، و تئوریزه کردن فدرالیسم به عنوان راهکار صلح پایدار در افغانستان اشاره کرد.
دکتر مایک سمپل، دومین سخنران برنامه، با زبانی روان و لهجه شیرین فارسی، خطاب به نسل جوان گفت:
«تجلیل شما از مزاری یعنی او زنده است. »
وی تأکید کرد که تحقق آرمان‌های مزاری وابسته به آگاهی سیاسی نسل جوان در سراسر جهان است و در صورت زنده بودن، مزاری امروز نیز علیه ظلم، تبعیض، و حذف سیاسی ایستادگی می‌کرد.
سمپل افزود، بزرگتین میراث مزاری برای مردم هزاره، دانش و آگاهی در کنار خلق امید است.
او در تحلیل مبارزات عدالت خواهانه مزاری، به ویژگی های چون حقیقت پذیری، دشمن شناسی، انسجام داخلی و بیرونی، خود کفایتی، مشروعیت دینی و اتکاه به نسل جوان تاکید کرد.
خانم زکیه محقق در سخنرانی خود، با برشمردن ارزش‌هایی چون عدالت اجتماعی، مشارکت سیاسی، وحدت ملی، رسمیت مذهب جعفری، و آزادی‌های اساسی، به عنوان میراث ماندگار مبارزات رهبر شهید، پرسید:
«چرا پس از سه دهه نتوانسته‌ایم همان وحدت را احیا کنیم که مزاری در دشوارترین شرایط خلق کرد؟ چرا درگیر خود زنی داخلی هستیم و توان تحمل همدیگر را نداریم؟
او از نسل جوان خواست در مقابل نسل‌کشی، حذف از قدرت و بی‌عدالتی، انسجام درونی و تعامل با سایر اقوام را در دستور کار قرار دهند.
دکتر سردار محمد رحیمی مزاری را نماد تحلیل تاریخی هوشمندانه دانست و تأکید کرد که مشارکت سیاسی در نگاه مزاری به‌معنای حق وتوی اقوام در تصمیمات سرنوشت‌ساز بود. او از نسل تحصیل‌کرده هزاره خواست تا برنامه‌های ناتمام دوران مزاری را در عرصه‌های فرهنگی، هویتی و سیاسی تکمیل کنند.
در ادامه برنامه:
• خانم مریم شکورا، فعال اجتماعی، به زبان آلمانی دیدگاه‌های شهید مزاری را بازتاب داد.
• خانم زهرا علیزاده مقاله‌ای به زبان انگلیسی قرائت کرد.
• گروه سرود کاج سرود زیبایی را در وصف مزاری اجرا کرد.
• آقای اکبر فیضی نیز با نوای دمبوره، فضای معنوی برنامه را آراست.
بخش دوم: میزگرد علمی و سیاسی با محور عدالت اجتماعی
میزگردی با حضور شخصیت‌های یادشده، به بررسی اندیشه‌های شهید مزاری در زمینه عدالت اجتماعی و ارتباط آن با صلح و ثبات سیاسی در افغانستان اختصاص یافت.
دکتر عباس بصیر با اشاره به ساختار استبدادی قدرت در افغانستان، گفت شهید مزاری نخستین کسی بود که عدالت اجتماعی را به‌عنوان یک گفتمان رسمی در سپهر سیاسی کشور مطرح کرد و برای تحقق آن طرح فدرالیسم را پیشنهاد داد. او تأکید کرد که مزاری پس از ورود به افغانستان با درک دقیق از واقعیت‌های چندقومیتی، از اجرای مدل‌هایی مانند ولایت فقیه صرف‌نظر کرد.
دکتر سردار رحیمی با بررسی مفهوم عدالت اجتماعی در اندیشه مزاری گفت:
« در بررسی مفهوم عدالت و آزادی یا عدالت وثبات، تلاش کنیم برای رسیدن به آزادی و ثبات عدالت را قربانی نکنیم، در تطبیق عدالت دو راه وجود دارد تطبیق از راس هرم یعنی دولت مردان و عدالت خواهی از قاعده هرم یعنی مردم وعدالت را که شهید مزاری مطرح کرد از نوع دوم بود ، مزاری عدالت را نه‌تنها یک آرمان، بلکه سازوکار اصلاح ساختار قدرت می‌دانست. »
دکتر حسین یاسا نیز عدالت اجتماعی را شامل دو بُعد “رفتاری” و “ساختاری” دانست و گفت:
«مزاری با معرفی نظام پارلمانی-فدرال و نظام انتخاباتی تناسبی، خواهان سهم‌گیری واقعی همه اقشار در حاکمیت بود. امروز، عدالت اجتماعی فقط یک روایت هزاره‌ها نیست، بلکه روایت مشترک تمام اقوام افغانستان است.»
دکتر مایک سمپل در جمع‌بندی نهایی، با مقایسه دوران مزاری و امروز گفت:
«امروز نیز مثل دوران مزاری در افغانستان ظلم ادامه دارد، مردم هزاره در محرومیت و در معرض نسل کشی قرار دارد، اما نکته مثبت این است نسل جدید هزاره آگاه‌تر، تحصیل‌کرده‌تر و جهانی‌تر شده است. مزاری نماد مقاومتی است که در تاریکی امید روشن می‌کند.»
مایک سمپل تاکید کرد که اگر هزاره ها میخواهد هزاره ژنو ساید از جانب اتحادیه اروپا به رسمیت شناخته شود، لازم است نسل تحصیل کرده هزاره مستندات بیشتری را جمع آوری و در اختیار اتحادیه اروپا قرار دهد.
سخن پایانی
برگزارکنندگان همایش با بازخوانی سخنان مزاری در سال ۱۳۷۱، بر اصل بنیادین آرمان او تأکید کردند:
«جامعه‌ای که در آن تبعیض، تفاخر و افزون‌طلبی جایی نداشته باشد و مردم افغانستان با برادری و برابری زندگی کنند.»
همایش دوسلدورف با حضور گسترده، محتوای غنی، و بازتاب وسیع اندیشه‌های شهید مزاری، گامی دیگر در تداوم گفتمان عدالت‌خواهی و وحدت ملی در افغانستان محسوب می‌شود.
