گزارشی از سی‌امین سالگرد شهادت عبدالعلی مزاری از رهبران سیاسی افغانستان
گرامی داشت و مراسم یادوبود از سالروز شهادت‌عبدالعلی مزاری در سالهای جدید گسترۀ به وسعت ربع مسکون یافته است. سی سال پیش که مزاری، پس ازشکنجه به دست طالبان جانش را از دست داد، هزاره‌ها تنها توانستند به مدت 17 روز پیکر خون‌آلود او را با پای پیاده روی شانه‌های شان حمل کنند و هزاره‌های مهاجر در ایران و پاکستان، از جمله در اردوگاه‌های ایران،مجالس سوگواری برپا کردند. سه دهه بعد از آن روز، اکنون محفل یادبود از مزاری در میان هزاره ها به گونۀ گسترده شایع گشته و تکثیر شده است و در هرگوشۀ از کرۀ خاکی که مردم هزاره حضور دارد، یاد او گرامی داشته می‌شود.
سه دهه بعد از شهادت مزاری، جغرافیای یادمان او وسعت جهانی یافته است که از محفل‌های قرآن خوانی و تقسیم نذورات در روستاهای کوچک و دور افتادۀ ولایت‌های غور و بامیان گرفته تا محافل متعدد در مسکو، لندن، سیدنی، نیویورک و امریکای لاتین را در بر می گیرد.
در داخل افغانستان برنامههای یادمان به دلیل ممنوعیت شدید این محفل توسط طالبان، بیشتر به صورت ختم قرآن و دعا و نیایش در خانه‌ها برگزار شده است. طالبان میدانی را که به نام او در کابل ساخته شده بود تخریب کرد و در همان سال اول رسیدن به قدرت تندیس او را که در میدانی در شهر بامیان نصب شده بود، از بین برد و برگزاری هر گونه محفل به نام او را ممنوع اعلام کرده است.
با این حال، علاوه بر مردم عادی که با دعا و نیایش در خانه های شان از او یاد کردند، قشر وسیعی از مردمان شهری و طبقه متوسط و کاربران شبکه‌های اجتماعی به گونۀ گسترده یاد او را گرامی داشتند. معلمان در صنوف درسی و استادان دانشگاه در درس‌های شان به طور پراکنده و با احتیاط یاد مرگ او را گرامی داشتند و پارۀ از رسانه‌های تحت سلطۀ طالبان نیز واکنش نشان دادند و از کنار رویداد مرگ او با سکوت نگذشتند. در شهرها و مناطقی که دسترسی به شبکه‌های اجتماعی وجود داشته است، مردم اغلب به برنامه‌هایی که در خارج از کشور برگزار می‌شوند، نیز شرکت می‌کنند.
مدت زمانی که در آن یاد مزاری گرامی داشته می‌شود هم بسیار طولانی است. از اول حوت که خشونت‌ها در کابل از همه جانب علیه مزاری تشدید می‌شود، تا بیست و دوم حوت که او به دست طالبان شهید می‌شود و تا هفتم ماه حمل سال که مزاری در زادگاه خود شهر مزار شریف به خاک سپرده می‌شود، مقطع زمانی حدود چهل روزه است که در آن به اشکال مختلف یاد مزاری گرامی داشته می‌شود.
در خارج از کشور، برغم ممنوعیت رسمی که از سوی مقامات جمهوری اسلامی ایران وجود داشت و در شهرهای مثل تهران و اصفهان اجازۀ برگزاری محفل‌عمومی یادمان داده نشد، باز هم بیشترین تعداد برنامه‌ها در ایران برگزار شد. طبق گزارش‌هایی که از فضای مجازی و از طریق اعلامیه ها به دست آمد در مجموع در سراسر ایران 23 برنامه برگزار شده است؛ پنج برنامه در شهر قم دو برنامه در تهران، دو برنامه در شهر اصفهان، دو برنامه در مشهد، یک برنامه در کاشان، یک برنامه در خوزستان و بوشهر، یک برنامه در اراک، یک برنامه در لاهیجان، یک برنامه در یزد، یک برنامه در شیراز و دست کم در یک برنامه هم در کرمان یاد و نام مزاری گرامی داشته شد.
در پاکستان برای دومین سال متوالی چار برنامه گرفته شده که سه تای آن در کویته و یکی هم در اسلام آباد بوده است. در کشور همسایه شمالی تاجیکستان نیز با همت سفارت افغانستان برنامه یاد بود و ختم قران مجید بر گزار شده است.
از کشورهای همسایه که بگذریم، استرالیا و آمریکا شاهد برگزاری بیشترین برنامههای یادمان برای مزاری بوده است. در استرالیا و در شهرهای سیدنی، میلبورن (دو برنامه)، آدلاید، پرت، بریزبین برنامههای گسترده و عمومی برگزار شدند. در آمریکا در شهرهای نیویورک، سیاه‌تا، واشنگتن، شیکاگو، فلوریدا، یوتا و کالیفورنیا محفل‌های سنگین یادمان برگزار شده است.
در کانادا در شهرهای مانند تورنتو، ونکور، اوتاوا و کلگری، مراسم یادبود برگزار شده است. در برتانیا در شهرهای لندن، میلتون‌کینز و کینت؛ در آلمان در شهرهای مونیخ، برلین، کولن، ایلان وتمبرک، فرانکفورت، دوسلدوف و هانوفر؛ در دانمارک در شهر کوپنهاگن، در ناروی در شهر اسلو و در سویس در شهر لوزان، در اتریش در شهر ویانا، در ایتالیا، شهر روم، در فنلاند، شهر هلسینکی، در ترکیه، محله اسکندر پاشا، در روسیه، شهر مسکو، در بلژیک شهر انتورپن، در سویدن، شهر های استکهلم و ویکخو، در نیوزلند شهر اوکلند، در برازیل، شهر ساوپولوتوسط هزاره‌های ساکن در این شهرها و کشورها مراسم یادو بود برگزار شده است. در میان کشورهای اروپایی تنها هزاره های ساکن هالند تا کنون اطلاعیه برنامه گرامی داشت نداشته اند که مشخص نیست امسال به این مناسبت، مانند سالهای گذشته برنامه دارند یاخیر؟!
به موازات گسترش تکنولوژی‌های ارتباطی و جلسات مجازی، برگزاری یادمان، مجالس گفتگو، میزگرد و مناظره و دیگر اشکال بحث هم در پیرامون شخصیت مزاری رو به گسترش بوده است. در نشستهای مجازی و پلتفرم های مانند زوم بسیاری از نهادهای سیاسی و اجتماعی میزبان شده و شخصیت های بسیاری پیرامون شخصیت و کارکردهای بابه مزاری سخن گفتند.
مخالفت ها نیز علیه مزاری هنوز کم و بیش وجود دارد ولی روی هم رفته دشمنان سابق او دیگرخیلی کم مخالفت‌های شان را به زبان می‌آورند. از حجم پروپاگنداها علیه مزاری نسبت به سالهای پیش بسیار کاسته شده است. مجالس نقد و بررسی هم اگر برگزار می‌شود بیشتر از سر توجه به میراث سیاسی اوست. ناسزاها و تهمت‌های که گه و بیگاه مطرح می‌شود، احتمالا انگیزه‌های سیاسی و شاید هم استخباراتی داشته باشد و هرگز در حدی نیست که بتواند انحرافی در توجه و اهتمام هزاره‌ها به میراث مزاری ایجاد کند. یادمانی به گسترۀ زمین به درستی نشان آن است که مزاری یگانه سیمای مرکزی در میان هزاره‌های معاصر است که به میانجی او هزاره‌ها خود را به داخل و خارج و دوست و دشمن، ارایه می‌کنند و در پیرامون فیگور اوست که جنگ و صلح، تاریخ و سیاست و گذشته و آینده را مورد بحث قرار می‌دهد.
