شهید مزاری و رویکرد عدالت محور در حل بحران افغانستان
گردآوری: محمدیاسین صمیم
عکاسان: نجیب الله مسافر و نجفی
از سی‌امین سالیاد شهادت استاد مزاری و یاران باوفای ایشان طی یک جلسه با شکوه مردمی با عنوان: شهید مزاری و رویکرد عدالت محور در حل بحران افغانستان گرامیداشت به عمل آمد. برنامه در دو بخش انگلیسی و فارسی با گردانندگی خانم حلیمه بهمن مدیریت شد که به ترتیب سخنرانان در باره ابعاد شخصیتی، اندیشه و کارنامه شهید مزاری سخن گفتند.
علاوه براین، دو تن از بانوان جوان، هریک کبرا رسولی و آرزو رسولی و نیز، گروه ترانه سازمان زنان هزاره، سرودهای حماسی و احساسی شورانگیزی را در فاصله سخنرانی‌ها اجرا کردند که مورد تشویق اشتراک کنندگان قرار گرفتند.
بخش نخست: سخنرانی به زبان انگلیسی
محفل با تلاوت قرآن کریم توسط آقای علی رضایی آغاز شد و سپس، زندگینامه مختصر شهید مزاری به انگلیسی توسط بانو الینا میر خوانده شد که بخش‌های مختلف را شامل می‌شد: کودکی و پیشینه خانوادگی شهید مزاری، جوانی و مبارزات اولیه ایشان در سازمان نصرافغانستان و تأسیس و رهبری حزب وحدت و در نهایت، چگونگی شهادت استاد مزاری. در پایان سخنان خود، بانو میر برخی از گفتاوردهای مهم شهید مزاری را در مورد عدالت اجتماعی، برابری و مشارکت سیاسی به خوانش گرفت.
سپس، فرخنده صمیم بانوی جوان دیگر در باره شهید مزاری سخنرانی کرد. او گفت که شهید عبدالعلی مزاری، چهره دوران‌ساز، نماد عدالت، وحدت و امید برای افغانستان بود. فرخنده افزود که شهید مزاری با درک عمیق از تاریخ معاصر افغانستان، به دنبال شناسایی ریشه‌های خصومت‌ها در کشور و ارائه راه حلهای عادلانه برای جلوگیری از تکرار اشتباهات گذشته در کشور بود. استاد مزاری در دهه ۱۹۸۰ میلادی، از طریق تشکیل حزب وحدت، صدای واحدی برای جامعه هزاره در سیاست کشور بوجود آورد.
فرخنده در ادامه گفت که شهید مزاری، سیاست حق‌محور را در فضای سیاسی افغانستان مطرح کرد و خواستار مشارکت عادلانه همه اقوام، مذاهب و زنان در نهادهای سیاسی و اجرایی گردید. در پایان، وی تصریح کرد که پیشنهادهای استاد مزاری در ساحه عدالت اجتماعی، وحدت ملی، حقوق زنان و صلحسازی برای امروز افغانستان رهگشا می‌باشد و منحیث یک نوجوان هزاره امیدوارم که نسل ما بتواند از اندیشه‌های ایشان برای ساختن کشور متحد، پیشرفته و عادلانه الهام بگیرد.
در دامه آقای علی بهمن، کاندیدای حزب دموکراتیک نوین برای انتخابات فدرال، ضمن مرور گذرای اندیشه شهید مزاری، رابطه ضروری میان عدالت، تنوع و تکثر را توضیح کرد و بر ضرورت حمایت از تکثر، تنوع و پلورالیزم سیاسی در جامعه کانادا تأکید کرد و تصریح نمود که با پیروی از شهید مزاری و در چهارچوب قوانین کانادا، برای تحقق عدالت، حمایت از اقشار آسیب پذیر و تأمین حقوق اقلیت‌های اجتماعی از جمله بومیان جامعه کانادا و مهاجرین تلاش خواهد کرد.
سخنرانی بعدی دکتور طاهر شاران، استاد دانشگاه تورنتو بود. شاران در سخنرانی خود با عنوان «گرمیداشت از میراث بابه مزاری: فراخوانی برای هزاره‌ها در کانادا»، بر اهمیت ادامه راه شهید عبدالعلی مزاری تأکید کرد. او شهید مزاری را رهبری خواند که برای عدالت، برابری و کرامت همه مردمبه ویژه جوامع محروم در افغانستان تا آخرین لحظه حیات خویش مبارزه کرد. دکتر شاران از جامعه هزاره در کانادا خواست تا از فرصت‌های آموزشی، سیاسی و اجتماعی این کشور نهایت استفاده را ببرند. او تأکید کرد که موفقیت در تحصیلات، ورزش و فعالیت‌های سیاسی نه تنها برای پیشرفت فردی، بلکه برای ارتقای جایگاه جامعه هزاره و ایجاد نقش‌آفرینی مؤثر در جامعه کانادا ضروری است.
شاران همچنین به نقش زنان در جامعه اشاره کرد و گفت که شهید مزاری از معدود رهبران مجاهدین بود که از حقوق زنان حمایت می‌کرد. او از جامعه هزاره خواست تا با حمایت از زنان و دختران، آنها را به مشارکت فعال در عرصه‌های آموزشی، اجتماعی و سیاسی تشویق کنند. دکتر شاران در پایان از هزاره‌ها خواست تا با حفظ هویت خود، در جامعه چندفرهنگی و متنوع کانادا مشارکت کنند و با دیگر جوامع ارتباطی سازنده برقرار نمایند. او تأکید کرد که این راه، بهترین روش برای احترام به میراث شهید مزاری و تحقق آرمان‌های او است.
در پایان بخش انگلیسی، آقای مارتین از اعضای ارشد حزب محافظه کار کانادا در ایالت اونتاریو در مورد دیدگاه عدالت‌محور شهید مزاری مختصراً صحبت کرد. وی از این‌که در چنان محفلی حضور دارد، اظهار خرسندی نمود و تصریح کرد که این محفل سرآغاز آشنایی وی با شهید مزاری و دیدگاه عدالت‌محور، شجاعت و صداقت ایشان شده است. این سیاستمدار کانادایی تأکید نمود که جامعه هزاره یک جامعه پویا و فعال است و مایل است در حوزه‌های مشترک با آنها همکاری کند.
بخش دوم: سخنرانی به زبان فارسی
بخش فارسی برنامه با سخنرانی محترم عابدی، یکتن از شخصیت‌های اجتماعی و فرهنگی هموطن آغاز شد. ایشان ضمن عرض تسلیت و شریک‌سازی پیام همدردی ترکتباران، تأکید کرد که شهید مزاری رهبر شجاع و دارای بصیرت سیاسی بود. استاد مزاری، تقرییا سه دهه قبل از امروز، برای حل معضله‌های سیاسی کشور و بخاطر تأسیس یک نظام مردم سالار و قانونمند و نیز، تحکیم وحدت ملی به گونه شبانه‌روزی مبارزه نمود و مطالبات روشنی را برای ایجاد فضای همزیستی مسالمت‌آمیز هموطنان عزیز ما مطرح کرد. متأسفانه، شهیدمزاری همراه با تعداد دیگر از همرزمان شان با هزاران نیرنگ و حیله، توسط طالبان خون آشام به شهادت رسید.
عابدی در ادامه افزود که گروه طالبان یک تشکیلات قومی است که با همکاری استخبارات برخی کشورهای منطقه به قدرت رسیده و در طول چهار سال گذشته، تمام آزادی‌ها و حقوق شهروندی ملت افغانستان- اعم از زن و مرد- را پایمال کرده و قدرت و ثروت ملی را انحصار کرده است. آنها در در کشتن، زندانی کردن و کوچ اجباری و خشونت با مردم افغانستان از هیچ تلاشی دریغ نکرده است و به همین‌خاطر، تاکنون توسط هیچ کشوری به رسمیت شناخته نشده است. در روزهای اخیر زمزمه‌های لویه جرگه از کابل شنیده می‌شود. یعنی، آنها می‌خواهند با برگزاری لویه جرگه که یک نهاد غیرقانونی است، برای حکومت خود مشروعیت کسب کنند.
عابدی افزود که براساس دیدگاه شهید مزاری، راه حل در افغانستان این است که انحصار بشکند و ساختارهای قدرت سیاسی از طریق یک ریفراندوم عمومی با شهروندان کشور تعریف گردد. به سخن دیگر، راه حل دیگری برای بحران افغانستان وجود ندارد، جز این‌که مردم ما به طور مستقیم در تصمیم گیری سهیم شوند. تا زمانی که یک نظام مبتنی بر اراده و مشارکت مردم بوجود نیاید، مشکل افغانستان حل نمی شود.
سپس، آقای صمد جمال، یکی از فرهگیان سابقه‌دار جامعه هزاره در مورد شهید مزاری و اندیشه های ایشان صحبت کرد. او در سخنان خود تأکید کرد که شهید مزاری از منادیان راستین عدالتخواهی و برابری در افغانستان بود. شهید مزاری طرفدار این بود که همه مردم افغانستان باید همدیگر را بپذیرند. او تصریح کرد کسانی که در گذشته و اکنون تلاش کرده اند که مردم هزاره را از صحنه قدرت سیاسی حذف کنند، اشتباه می‌کنند؛ زیرا تجربه تاریخی نشان داده است که هیچ مردمی قابل حذف نیست. همچنان، آقای جمال توضیح داد که شهید مزاری از تبعیض سیستماتیک تاریخی و حاشیه‌زدگی مردم هزاره درک روشنی داشت و از همین رو شعار «هزاره بودن نباید جرم باشد» را در افغانستان مطرح کرد و نیاز است که ما در راستای دیدگاه شهید مزاری برای ایجاد یک جامعه عادلانه در کشور عزیز ما افغانستان تلاش کنیم.
در ادامه، بانو سیما قاسمی در مورد آموزش، حقوق زنان و فعالیت فرهنگی در اندیشه شهیدمزاری صحبت نمود و توضیح داد که شهید عبدالعلی مزاری، نه تنها در عرصه سیاسی، بلکه در حوزه‌های فرهنگی، آموزشی و دفاع از حقوق زنان نیز تأثیرگذار بوده است. استاد مزاری در دوره‌ای که زنان به حاشیه رانده شده بود، با شجاعت از حقوق زنان و مشارکت آنان در تصمیم‌گیری‌های سیاسی و حیات اجتماعی دفاع کرد و در حزب وحدت اسلامی کمیته‌ای ویژه برای زنان ایجاد نمود.
از دید بانو قاسمی، استاد مزاری همچنین با تأکید بر اهمیت آموزش و فرهنگ، نهادهای آموزشی و فرهنگی متعددی را در داخل و خارج از افغانستان تأسیس کرد؛ از جمله موسسه تحصیلات عالی علامه بلخی، موسسه نشراتی سید جمال الدین حسینی در ایران و کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی متعدد در مناطق شمال و مرکز افغانستان. خانم قاسمی تأکید کرد که شهید مزاری معتقد بود که پیشرفت جامعه بدون توانمندسازی زنان و سرمایه‌گذاری بر آموزش ممکن نیست. از این رو می‌توان گفت که میراث شهید مزاری، در این حوزه ها امروز نیز الهام‌بخش ما برای ساختن افغانستان عادلانه و پیشرفته است.
داکتر محی الدین مهدی از فرهنگیان شناخته شده و عضو پیشین پارلمان افغانستان سخنران دیگر این محفل بود. آقای مهدی در باره شهید مزاری و فدرالیزم سخنرانی کرد. او گفت این وجیزه شهید مزاری که گفته است:«دشمنی ملیت‌ها، فاجعه بزرگ در افغانستان است» وجیزه حکیمانه‌ای است که برای من الهام‌بخش می‌باشد. ایشان اظهار تأسف نمود که ما مردم افغانستان، هنوز در شادی‌ها و غم‌های همدیگر شریک نیستیم و قهرمان یک قوم، قهرمان قوم دیگری و شهید یک قوم، شهید قوم دیگری نیست و این نشان می‌دهد که ما هنوز یک ملّت نیستیم.
داکتر مهدی یادآوری کرد که مردم هزاره در طول تاریخ افغانستان، سرنوشت غم‌انگیز و کشتار سیستماتیک را تجربه کرده است. بنا به مکتوبات تاریخی، بیش از 60% درصد این جامعه توسط امیرعبدالرحمان کشته شده و یا جبراً از سرزمین‌های آبایی شان فراری داده شده است. وی توضیح داد که عبدالرحمان اگرچه با اقوام مختلف از جمله اوزبیک‌ها، نورستانی‌ها، تاجیک‌ها، ایماق‌ها و غلزایی‌ها با خشونت برخورد کرد و مخالفان خود را بیرحمانه سرکوب نمود، اما شدت و گستردگی این خشونت علیه مردم هزاره بخاطر نفرت قومی و مذهبی، مضاعف و ویرانگر بود.
اقای مهدی با ذکر مستندات و حوادث تاریخی در مورد چگونگی تشکیل حکومت متمرکز افغانستان در قرن نزدهم به حمایت انگلیسی‌ها، از سیاست سرکوب و یکسان سازی اجباری به هدف ملت‌سازی در افغانستان انتقاد کرد و گفت که عبدالرحمان به حمایت انگلیس، سیاست یکسان‌سازی را دنبال کرد و می‌خواست افغان‌سازی(Afghanization) را عملی‌کند. هدف من از ذکر واقعیت‌های تاریخی این بود که بگویم افغانستان، از آغاز برای یک سیستم غیرمترکز فدرال مناسب‌تر بوده است. یعنی، شالوده افغانستان همین گونه بوده است.
او در پایان یادآور شد که اگرچه همه احزاب سیاسی در دهه شصت و هفتاد در افغانستان تحت تأثیر ایدیولوژی جهادی بودند و با همان اندیشه وارد کابل شدند، اما در این جمع، رهبرانی بودند که برنامه و فکر شان فرق می کرد. از جمله آنها شهید مزاری، سخنان و حرف‌هایی دارد که اگر این حرف‌ها واکاوی شود و مورد توجه قرار بگیرد، برای امروز ما رهگشا است؛ زیرا امارت طالبان از نظر فکر و عمل، میراثداران واقعی امیر عبدالرحمان است در راستای یکسان‌سازی اجباری افغانستان است.
داکتر مهدی تصریح نمود که ما باید از افکار و میراث سیاسی شهید وحدت ملی افغانستان استفاده کنیم و درسی را که باید برای وضعیت امروز خود بگیریم این است: راه حل مشکلات افغانستان نظام فدرالی است؛ زیرا عدالت و تمثیل هویت و فرهنگ اقوام مختلف در ساختارهای سیاسی و اداری صرفاً در چوکات نظام فدرال ممکن است.
آقای حمزه نورستانی از فعالان اجتماعی هموطن در تورنتو سخنران بعدی بود. او ضمن تسلیت بابت شهادت شهید مزاری، از ایده‌ها و افکار ایشان برای پرداختن به مشکلات اصلی افغانستان تمجید کرد. آقای نورستانی تصریح کرد که مشکل افغانستان در این است که گروه‌های خاص همیشه با عنوان‌های مختلف در تلاش انحصار قدرت اند. آنها از پذیرش مشکلات اصلی فرار و بعد به چیزهایی که واقعیت ندارند، افتخار می‌کنند؛ مثلاً این‌که افغانستان گورستان ابرقدرت‌ها است؛ در حالی که ما سال‌ها مشکلات خود را حل کرده نمی‌توانیم.
آقای نورستانی حکومت امارت طالبان را یک حکومت غیرمشروع خواند و یادآوری کرد که آنها در طول سه و نیم سال گذشته، وضعیت افغانستان را با بحران‌های همه‌جانبه مواجه کرده است. او در پایان بر ضرورت وحدت و انسجام ملی همه اقوام و نیروهای سیاسی در برابر حکومت غیرمشروع طالبان تأکید کرد.
سپس، محمدیاسین صمیم، کارشناس حکومتداری و فعال سیاسی، در سخنرانی خود به مناسبت سی‌امین سالگرد شهادت شهید مزاری، پیرامون سه محور اصلی اندیشه‌های ایشان سخن گفت. در بخش اول، سخنان خود او به نقش شهید مزاری در ایجاد وحدت، خودباوری و برابری در جامعه هزاره اشاراتی داشت. به گفته صمیم، شهید مزاری با ایجاد حزب وحدت اسلامی، هزاره‌ها را از جنگ‌های داخلی نجات داد و آنها را به بازیگران اصلی سیاست ملی تبدیل کرد.
آقای صمیم در ادامه گفت که استاد مزاری اولین سیاستمداری بود که «مردم» را به عنوان پایه مشروعیت سیاست و حکومت می‌دانست و گفتمان عدالت‌محور شهید مزاری بر شاخص‌های عملی از جمله، مشارکت مردم در تعیین سرنوشت، حکومت غیرمتمرکز فدرال و عادلانه‌سازی سیستم اداری کشور استوار بود و ایشان معتقد بود تنها با ایجاد نظام عادلانه و همه‌پذیر در افغانستان می‌توانیم به صلح و ثبات سیاسی دست یابیم.
صمیم در پایان، تأکید کرد که راه‌حل‌های شهید مزاری، از جمله پذیرش تنوع قومی و مذهبی، مشارکت همگانی مردم در تعیین سرنوشت شان و تحکیم وحدت ملی، هنوز هم راه‌گشای بحران‌های کنونی افغانستان بوده و الهام بخش جریان‌های سیاسی و نسل جدید می‌باشد.
محفل با سخنرانی استاد نوروزعلی حمیدی پایان یافت. استاد حمیدی با طرح این مساله شروع کرد که شهید مزاری یکی از استثایی ترین رهبران افغانستان بود که ریشه مشکلات افغانستان را به درستی شناسایی کرده بود و برای حل معظلات نیز راه حلهای عملی و عادلانه ارایه کرد. آقای حمیدی افزود تعدادی از فرهنگیان و سیاسیون که امروز از ایده فدرالیزم و نظام غیرمترکز سخن میگویند در زمان شهید مزاری، با مطالبه او مخالفت کردند و اینک پس از سی سال به حقانیت دیدگاه شهید مزاری پی‌برده است و این نشانگر هوشمندی بالای شهید مزاری است.
در ادامه، استاد حمیدی سه محور اصلی اندیشه شهید مزاری را تببین نمود:
اول، مبارزه با تبعیض سیستماتیک: آقای حمیدی با ذکر رویدادهای تاریخی در ارتباط به تاریخ طولانی نابرابری، تبعیض و ستم علیه مردم هزاره و سایر اقوام تحت ستم، تصریح کرد که شهید مزاری با طرح این مسأله که «من می‌خواهم هزاره بودن در افغانستان جرم نباشد» ریشه اصلی تبعیض را هدف تاریخی را هدف قرار داد و نیز، توضیح نمود که برخلاف تبلیغ کج‌اندیشان که سخن شهید مزاری را «قومگرایی» تبلیغ کردند، این سخن بر یک اصل قوی قرآنی استوار است: يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ. بدین معنا که شهید مزاری می‌گفت هزاره‌ها منحیث مردمی که تاریخ طولانی تبعیض و انسانیت زدایی را در افغانستان تجربه کرده است، باید هویت شان محترم شمرده شود و با سایر اقوام با هم برادر کشور حقوق مساوی داشته باشد.
دوم، مبارزه با انحصار قدرت: در ادامه، استاد حمیدی گفت مبارزه شهید مزاری با انحصار قدرت نیز توجه به یکی از ریشه‌های دیگر مشکلات اصلی افغانستان بود. شهید مزاری به درستی درک کرده بود که دولت‌ها و ساختارهای اداری گذشته عادلانه نبوده اند و به همین خاطر، شهید مزاری با شجاعت تٔاکید می‌کرد: «ما می خواهیم ستم‌های چندین قـرنه بر مردم افغانستان پایان یابد و جامعه‌ای به وجود آید که در آن از تبـعیض، برتری طلبی، تفـاخٌر و افزون خواهی خبری نباشد.» این سخن شهید مزاری شاه کلید حل معضلات سیاسی، امنیتی و اجتماعی افغانستان است.
سوم، حقوق زنان: همان‌گونه که در سخنان سایر دیگر سخنرانان محفل توضیح شد، استاد عبدالعلی مزاری مرحوم یکی از حامیان اصلی حقوق زنان در کشور بود. اگرچه مطالباتی را که شهید مزاری در آن زمان مطرح کرد از جمله حق تحصیل، اشتغال و مشارکت سیاسی در یک نظام دموکراتیک ممکن ابتدایی به نظر برسد، اما در آن زمان و خصوصاً در شرایط امروز کشور ما یک طرح پیشرفته و شجاعانه به حساب می‌رود. شهید باید گفت که ایشان صرفاً به طرح این گفته‌ها در باره زنان بسنده نکرد، بلکه عملاً در ساختارهای مختلف حزب وحدت و نهادهای فرهنگی آن از سهمگیری فعال و مشارکت زنان در تصمیم گیری دفاع کرد. محفل با دعاییه عارفانه آقای حمیدی به پایان رسید.
در پایان، استاد حسن علی عدالت به نمایند‌گی از «ستاد مردمی بزرگداشت رهبر شهید» صحبت نمود. وی از مشارکت گسترده مردم و سهمگیری فعالان اجتماعی و فرهنگیان در برنامه، صمیمانه سپاسگزاری نمود و نیز از مسوولین جامعه اسلامی افغان‌های کانادا قدردانی کرد که همه‌ساله سخاوتمندانه میزبان مراسم سالیاد شهید مزاری می باشد.
او در ختم سخنان خود، تأکید کرد که از شهیدمزاری برخلاف سایر رهبران افغانستان، عمارت و ثروت مادی بجا نمانده، بلکه اندیشه و برنامه سیاسی شهید مزاری منحیث یک میراث معنوی به ما منتقل شده است. از این رو، نیاز است که ما در مسیر آرمان‌های او صادقانه گام برداریم.
«ستاد مردمی گرامیداشت رهبر شهید»
تورنتو، ۱۹ مارچ ۲۰۲۵
