همایشی تحت عنوان “مزاری و تأثیر او بر اتحاد هزاره‌ها” به مناسبت سی‌امین سالگرد شهادت بابه مزاری در غرب نیویورک برگزار شد. در این همایش افرادی از شهرهای مختلف ایالت نیویورک، ایالت‌های ورجینیا، مریلند، و شهرهای مختلف ایالت‌های پنسلوانیا و اوهایو شرکت داشتند.
این همایش که روز یکشنبه شانزدهم مارس در سالن یکی از کتاب‌خانه‌های شهر بوفالو از توابع ایالت نیویورک برگزار شد، دارای برنامه‌های متنوع فکری و فرهنگی بود که با استقبال گسترده شهروندان نیز مواجه شد و تمام ظرفیت سالن محل برگزاری تکمیل گردید.
این گردهمایی با پخش کلیپی از روزهای زندگی شهید مزاری و سیاست‌های حزب و مردمش آغاز شد، که شامل روزهای شهادت و تشییع جنازه وی نیز بود. سپس جواد سروش، مجری این برنامه، حاضران در تالار را به شنیدن آیاتی از قرآن شریف دعوت کرد و در ادامه مردم به احترام سرود ملی آمریکا به پا ایستادند.
پس از آن، خانم مریم قاسمی چکیده‌ای از زندگی‌نامه شهید مزاری را به زبان فارسی و صغرا حسینی نیز آن را به زبان انگلیسی قرائت کردند.
دکتر شفق خواتی یکی از سخنرانان اصلی این همایش بود و تلاش کرد اهتمام شهید مزاری در جهت اتحاد و انسجام هزاره‌ها فراتر از باورهای دینی و مذهبی و دسته‌بندی‌های جنسیتی و قومی و منطقه‌ای را تبیین نماید. ایشان صحبت خود را با عنوان «میراث ماندگار مزاری؛ عبور از ایدئولوژی به حقوق شهروندی» آغاز کرد.
ایشان گفتند جنبش‌های ایدئولوژی‌محور عمدتاً غیریت‌ساز و تکفیری هستند و در صورت پیروزی، به اقتدارگرایی، تقدیس قدرت، حذف دیگران و انحصارطلبی منتهی می‌شوند. اما پیامد جنبش‌های حقوق‌محور، ایجاد مکانیسم تحکیم برابری، آزادی و مردم‌گرایی (نه پوپولیسم) است. ایشان همچنین تبیین کردند که مزاری در مبارزات عدالت‌طلبانه‌اش، با توجه به فضای حاکم در آن زمان، با ایدئولوژی اسلام سیاسی آغاز کرد، اما در غرب کابل از ایدئولوژی به حقوق شهروندی عبور نمود. این ویژگی شهید مزاری، برای او ظرفیتی ایجاد نمود که قلمرو مخاطبان و حامیان مرام و اندیشه‌اش گسترش یابد.
مزاری در غرب کابل، بر حقوق برابر شهروندی، مشارکت تمام شهروندان به صورت برابر در قدرت و میز تصمیم‌گیری، برابری زن و مرد در حقوق اساسی‌شان، و برابری تمام انسان‌های آزاد تأکید می‌کرد. لذا داعیه مزاری محدود به یک قومیت یا جغرافیای خاص نبود، بلکه داعیه و آرمان او برای نجات تمام شهروندان افغانستان و احقاق حقوق تمامی محرومان و حذف‌شدگان بود.
شفق خواتی سپس میراث مزاری را در پرتو این حق‌اندیشی و حقوق‌محوری در دو سطح بررسی نمود: در سطح فروملی (جامعه هزاره) و در سطح ملی.
در سطح فروملی، به گفته او، مزاری چند میراث بر جای گذاشت:
- ایجاد آگاهی جمعی و بیدار کردن وجدان جمعی جامعه هزاره و خلق فهم بین‌الاذهانی و مشترک میان اعضای این جامعه که حتی پس از رفتن او، این آگاهی روز به روز شکوفاتر خواهد شد.
- ارائه تصویر و درکی از وضعیت اکنون و گذشته: پنجره‌ای به تاریخ گشود و روایتی از تاریخ حذف و انحصار را برای جامعه هزاره ارایه داد.
- خلق یک آرمان: به جامعه هزاره نشان داد که هدف نهایی باید سهیم شدن در تصمیم‌گیری باشد و هزاره‌ها نیز باید مانند دیگر شهروندان، مالک سیاست، قدرت و سرنوشت خود باشند.
- راه دستیابی به آرمان و تدوین استراتژی: عدالت و همبستگی.
در سطح ملی، مزاری تنها راه ثبات سیاسی و استقرار صلح و وحدت ملی در افغانستان را در پرتو به رسمیت شناختن حق مشارکت برابر برای همگان و تأمین حقوق شهروندی تمام مردم افغانستان، بدون توجه به قومیت، مذهب و جنسیت می‌دانست.
شفق خواتی همچنین به برخی از انتقادات علیه مزاری و رویکرد رهروان وی پاسخ داد و گفت: چهار نوع مواجهه با مزاری مطرح است: توقف در مزاری، بازتولید مزاری، عبور از مزاری، و الهام‌گیری از مزاری. برخی از مخالفان مزاری تصور می‌کنند که تجلیل از وی به معنای توقف در گذشته است. اما تجلیل از مزاری به معنای الهام‌گیری برای آینده است و ما از وی می‌آموزیم که برای سرنوشت جمعی باید از خود و خانواده گذشت.
در پایان، ایشان تأکید کردند که مزاری قبل از دیگران، نقد خود را انجام داده و در دو سطح ملی و فروملی به اصلاح مسیر خود پرداخته است.
دکتر راحمله کویر از دیگر سخنرانان اصلی این گردهمایی بود. ایشان در ابتدا سیمای کلی افغانستان در دوره حاکمیت مجاهدین در کابل در دهه هفتاد را ترسیم کردند. وی به فقر اقتصادی و فرهنگی آن دوران اشاره کرده و گفت افغانستان با مشکلات زیادی از جمله محرومیت 75 درصد قلمرو کشور از مکتب، برق و نیازمندی‌های اولیه زندگی روبرو بود.
ایشان همچنین به ماهیت جنگ‌های داخلی و رفتار گروه‌های جهادی با مردم هزاره اشاره کردند و تأکید کردند که حزب وحدت تنها دفاع از حقوق مردم هزاره را در دستور کار خود داشت و هیچ تهاجمی به دیگر گروه‌ها نداشت.
عتیق‌الله قادری از هزاره‌های اهل سنت نیز در این گردهمایی حضور داشت. وی به سه ویژگی شخصیتی شهید مزاری پرداخت و گفت مزاری شخصیتی دردآشنا بود که از رنج و محرومیت مردم افغانستان آگاه بود و برای برابری و عدالت اجتماعی تلاش می‌کرد.
قادری همچنین به رابطه شهید مزاری با جامعه هزاره‌های اهل سنت و تأسیس شورای سراسری هزاره‌های اهل سنت اشاره نمود و بر لزوم همبستگی هزاره‌ها در سراسر جهان تأکید کرد.
در ادامه، خانم مقدونه فطری که مقاله‌اش در یک فرایند رقابتی به عنوان مقاله برتر شناخته شده بود، توسط خانم سمیرا راشدی معرفی شد. وی از ساده‌زیستی و صداقت شهید مزاری سخن گفت و تأکید کرد که بابه مزاری هیچ‌گاه برای خود چیزی نخواست و همیشه در خدمت مردم بود.
جواد مرادی نیز خاطراتی از روزهای غرب کابل و کارهایش با مزاری نقل کرد و از نقض پیمان جبل السراج توسط احمدشاه مسعود سخن گفت.
در این همایش که برای اولین بار در ایالت نیویورک برگزار می‌شد، فرید فردا و جواد مالستانی دو هنرمند و دمبوره‌نواز چیره‌دست نیز حضور داشتند و اجراهای حماسی در وصف شهید ابوذر و شهید مزاری داشتند.
در پایان، فیض‌الله سلطانی رئیس کمیونیتی هزاره‌های نیویورک بیانیه ستاد برگزاری را قرائت کرد و بر پذیرش حقوق بشر و عدالت اجتماعی برای تمامی اقوام و مذاهب تأکید نمود.
در این بیانیه آمده بود که رویکرد حذف‌گرایانه و انحصارطلبانه تنها به جنایت علیه مردم افغانستان منجر خواهد شد و تأکید شده که هرگونه مماشات با طالبان به تشدید فجایع بشری منجر می‌شود.
ستاد برگزاری سالیاد شهادت بابه مزاری نگرانی‌های خود را از وضعیت مهاجران و پناهندگان ابراز داشته و از آمریکا و جامعه جهانی خواست که مسئولیت خود را در حفاظت از جان پناهجویان افغانستان به ویژه زنان و هزاره‌ها ایفا کنند.
در پایان همایش، کمیونیتی هزاره‌های نیویورک از اعضای برجسته و فعال حامیان مالی ستاد تقدیر نموده و مهمانان را برای ضیافت افطاری و شام دعوت کردند.
